Internasionale politieke ekonomie
Die versoeking is groot om tot die gevolgtrekking te kom dat neoliberalisme met sy voorkeur vir vrye markte en die beperking van die rol van die staat met die internasionale finansiële krisis in 2007/08 tot ‘n einde gekom het. Die krisis het die tekortkominge van die vryemark-ekonomie uitgewys, en die deregulering van die finansiële sektor wat in die tagtigerjare ‘n aanvang geneem het, is algemeen beskou as een van die hoofoorsake van die amperse ineenstorting van die finansiële stelsel in die Weste. Die oplossing van die krisis en die stabilisering van die finansiële stelsel het regeringsingryping op ‘n ongekende skaal genoodsaak en is gevolg deur wydgerigte strenger regulering, veral in die banksektor.
Die antwoord is egter nie so eenvoudig nie. Daar is ‘n sterk denkrigting dat die hervorming van die banksektor nie ver genoeg gevoer is nie en dat die gevaar van ‘n ewe groot krisis in die toekoms steeds bestaan1. Die mening is dat nie voldoende aandag gegee is aan die probleem van “te groot om te misluk” nie en dat die kwessie van hulp deur die staat vs die betrekking van aandeelhouers en beleggers nog nie opgelos is nie. Die gevaar van ‘n toekomstige krisis wat verdere hulp van die staat kan vereis, bly dus ‘n moontlikheid.
Die Trump-administrasie se voorneme om die Dodd-Franks-wet (die ikoniese regulatoriese reaksie op die finansiële krisis) ten minste gedeeltelik te herroep en die waarskynlikheid dat die VK slapper regulering as ‘n bedingingsmiddel kan gebruik in sy na-Brexit-stryd om Londen se status as ‘n internasionale finansiële sentrum te beskerm, veral teen sy Europese mededingers, dui ook in die teenoorgestelde rigting van die einde van die neoliberale orde.
Dit is nogtans waarskynlik waar dat in die oë van die meeste mense oor die wêreld heen die neoliberale orde inderdaad geëindig het en dat hulle van die staat verwag om ‘n groter rol te speel om die wanbalanse wat dit meegebring het uit die weg te ruim. Die Trump-administrasie se standpunt ten gunste van groter handelsbeskerming en ‘n aktiewe nywerheidsbeleid wek in elk geval twyfel oor of hulle ideologies daartoe verbind is om die neoliberale saak te bevorder.
Die einde van die neoliberale orde gaan hand aan hand met die einde van die neiging na die finansialisering van die ekonomie sedert die tagtigerjare. Daar is steeds groot teenstand teen die oorheersende rol wat suiwer finansiële belange by ekonomiese besluitneming speel (byvoorbeeld die beskuldiging dat finansiële belange verantwoordelik is vir die verskuiwing na sogenaamde “short-termerism” wat korporatiewe investering en dus groei en werkskepping belemmer). Die mening dat die finansiële sektor te groot geword het in vergelyking met die res van die ekonomie (soos aangetoon deur die styging in sy bydrae tot BBP en sy deel van korporatiewe winste) en dat dit tot groter voordeel van die reële ekonomie moet wees, bestaan steeds.
Die weerstand teen finansialisering maak die agtergrond uit vir die kritiek dat vryemarkinstellings soos (Westerse) kredietgraderingsagentskappe ‘n te groot rol by die toedeling van kapitaal wêreldwyd speel en spesifiek dat hulle die soewereiniteit van die regerings wie se skuld hulle gradeer, ondermyn. Die kritiek neem oor die algemeen nie die feit in ag nie dat kredietgraderingsagentskappe besighede is wat poog om te voldoen aan beleggers se aandrang op inligting oor die relatiewe riskantheid van verskillende beleggingsgeleenthede in antwoord op die klassieke probleem van asimmetriese inligting. Dit ignoreer ook die feit dat kredietgraderingsagentskappe selde op eie inisiatief graderings doen en dat dit normaalweg die uitreikers van effekte is wat ’n gradering versoek ten einde toegang tot die beskikbare kapitaal te verkry.
Hulle neem skynbaar ook aan dat nuwe nie-Westerse kredietgraderingsagentskappe tot ander gevolgtrekkings (wat ‘n ander metode van risiko-evaluering sal vereis) ten gunste van skulduitreikers sal kom en dat beleggers sodanige graderings as geldig sal aanvaar (en die ou probleem van groot belemmeringe tot toetrede in die kredietgraderingsbedryf weens reputasievereistes, ignoreer). Die grootste deel van die beskikbare internasionale kapitaal sal in elk geval nog vir lank in Westerse hande gekonsentreer wees.
Die tweede groot vraag is natuurlik hoe ver globalisering omgekeer sal word deur die Trump-administrasie se neomerkantilistiese weerstand teen handelstekorte en hul afkeer van multilaterale handelsooreenkomste. Hul beheptheid met die herindustrialisasie van Amerika op ‘n tydstip wat die bydrae van vervaardiging tot ekonomiese bedrywigheid wêreldwyd afneem en die sektor groot tegnologiese veranderinge ondergaan wat werkgeleenthede tot niet maak, is nie weldeurdag nie (alhoewel die VSA wat dit betref natuurlik nie alleen is nie). Die vraag is of dit ’n lewensvatbare benadering is gegewe dat die Vierde Industriële Revolusie reeds met ons is.
Hoe ver die wêreld sal gaan op die weg van proteksionisme, hang af van die mate waarin die res van die wêreld die VSA se voorbeeld volg. Vroeë aanduidings is dat daar min entoesiasme is om Trump na die onbekende te volg en die VSA kan dalk vind dat hy sy eie saak beduiwel het deur ‘n anti-globaliseringshouding in te neem. ‘n Drastiese verandering in handelsbeleid deur die VSA sal nogtans ontwrigtend wees net omdat dit die grootste ekonomie in die wêreld is.
Indien die VSA se begeerte om VSA maatskappye te dwing om hulle aan internasionale voorsieningskettings te ontrek, suksesvol is, sal hulle verloorders in die internasionale mededingingswedloop2 wees. Wat die VSA in invoervervanging wen, kan moontlik oorskry word deur sy verliese aan die uitvoerkant. VSA multinasionale maatskappye sal dalk hul sakemodelle moet aanpas om die beperkings wat deur die Trump-administrasie gehef word, vry te spring wanner dit by die bediening van hulle nie-Amerikaanse kliënte kom.
Die derde vraag is hoe die heersende sterk weerstand teen toenemende ongelykheid in inkomste en welvaart gaan verloop, veral wat betref topinkomstes en bestuursvergoeding. Die verskil tussen gelyke geleenthede en gelyke uitkomste word vertroebel deur die algemene persepsie dat die stelsel onregverdig gemanipuleer word tot voordeel van ‘n uitgesoekte groep individue (die 1%) wat verder ook hul verpligtinge teenoor die gemeenskap versuim, byvoorbeeld deur nie hul regmatige deel van belasting te betaal nie.
Dit is moeilik om te sien hoe die ongelykhede voortspruitend uit die beloning van innovasie en entrepreneurskap (wat meer onmiddellik en dramaties geword het in die eeu van informasietegnologie-vooruitgang) verlig en die dinamiek van die stelsel terselfdertyd behou kan word.
Tegnologiese ontwikkeling en die verskillende maniere waarop dit verskillende groepe mense raak, speel reeds ‘n belangrike rol by toenemende ongelykheid en dit sal voortgaan. Outomatisasie sal verder die verskil tussen die opbrengs vir kapitaal en die opbrengs vir arbeid vergroot. Die innoveerders en die entrepreneurs wat vir die kommersiële benutting van nuwe tegnologieë verantwoordelik is, sal egter die grootste beloning ontvang3.
Gemeenskappe staan voor die uitdaging om die verloorders van verandering te vergoed (uiteraard deur ‘n mate van herverdeling van die inkomste van die wenners) sonder om waardes en insentiewe onnodig te verwring. Dit het onder meer tot gevolg dat die debat oor die meriete van een of ander vorm van basiese inkomstetoelae wat ‘n minimum lewenstandaard aan elke persoon waarborg, as ‘n moontlike oplossing vir die probleem al hoe driftiger raak.